ΑΡΧΑΙΑ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΣΤΟ ΚΑΜΑΤΕΡΟ

   Πραγματικά ποιος από εμάς θα μπορούσε να πιστέψει ότι μια μικρή περιοχή, όπως το Καματερό,θα μπορούσε να κρύβει αρχαιολογικά ευρήματα ανυπολόγιστης αξίας, του 4ου αιώνα π.Χ.;

  Κι όμως, όπως πολλές σπουδαίες ανακαλύψεις και εφευρέσεις που άλλαξαν την ιστορία του κόσμου προέκυψαν τυχαία,  έτσι έγινε και αυτή. Με αφορμή την απόφαση του Δήμου Καματερού να δομήσει μία απλή παιδική χαρά, όπου θα πρόσφερε διασκέδαση στα παιδιά της γειτονιάς ήρθαν στην επιφάνεια σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα.

  Ας δούμε τα γεγονότα αυτά λίγο πιο συγκεκριμένα.

  Τον Απρίλιο του 2008 στο κέντρο του Καματερού, σε μικρή απόσταση από τη Λεωφόρο Φυλής, εντοπίστηκαν αρχαία. Συγκεκριμένα, επί των οδών Ζορμπά και Κορδάτου πραγματοποιούνταν εργασίες από το Δήμο Καματερού για το καθαρισμό οικοπέδου και την ανάπλαση παιδικής χαράς, κατά τη διάρκεια των οποίων ο εκσκαφέας απομάκρυνε μεγάλο πλακοειδή λίθο αποκαλύπτοντας κτιστό τάφο (εικ.1).

εικ.1   Κάτω από το μικρό σκέπαστρο βρίσκεται ο τάφος, στο πίσω σκέπαστρο ο πήλινος αγωγός

 Οι ανασκαφικές εργασίες ξεκίνησαν την ίδια κιόλας ημέρα με την αποκάλυψη του κτιστού τάφου. Ο τάφος είναι κιβωτιόσχημος^[1] παραλληλόγραμμου σχήματος, διαστάσεων 1,07x2,21x0,62 μ, θεμελιωμένος στο φυσικό έδαφος και κτισμένος με επίπεδες κεραμίδες δεμένες με παχύ ασβεστοκονίαμα. Καλυπτόταν από δύο πλακοειδείς λίθους και μία μαρμάρινη επιτάφια^[2] στήλη (εικ.3), η οποία αποτελεί και το πιο εντυπωσιακό από τα ευρήματα της ανασκαφής. Η στήλη σώζεται σχεδόν ακέραιη, με μικρό τμήμα του κεντρικού ακρωτηρίου της μόνο να λείπει. Είναι λαξευμένη σε λευκό μάρμαρο, σε μορφή  ναϊσκου με αετωματική επίστεψη  και  διαστάσεις  1,35x0,62x0,13μ. Ο προσανατολισμός του τάφου είναι ΒΔ-ΝΑ και λόγω της έντονης κλίσης του εδάφους εντοπίστηκε σε βάθος μόλις 0,20μ από το επίπεδο της οδού Ζορμπά.

εικ.2   Ο πήλινος αγωγός, ο οποίος ανυψώθηκε για να είναι ορατός 

  Μετά την απομάκρυνση και του δεύτερου λίθου που κάλυπτε τον τάφο άρχισε η διερεύνηση του εσωτερικού του. Ο σκελετός σωζόταν αποσπασματικά, σε ύπτια θέση με το κρανίο προς τα ΒΔ και ανήκε σε ενήλικο άτομο. Γύρω από το σκελετό, κυρίως στο ανώτερο τμήμα του, εντοπίστηκαν τα κτερίσματα της ταφής, γυάλινα ως επί το πλείστον αγγεία. Το νεκρό συνόδευαν στη μετά θάνατον ζωή μία γυάλινη φιάλη, δύο επιμήκη γυάλινα μυροδοχεία του λεγόμενου τύπου «δοκιμαστικού σωλήνα», γυάλινο μπουκάλι με δύο μικρές λαβές και χάλκινο διαβρωμένο νόμισμα. Εντοπίστηκαν επίσης αρκετά γυάλινα θραύσματα που ανήκουν σε, τουλάχιστον, δύο αγγεία.

  Η χρονολόγηση του τάφου τοποθετείται στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα μ.Χ. (περίπου 300-350 μ.Χ.) βάσει του χάλκινου νομίσματος και των γυάλινων αγγείων. Όπως προαναφέρθηκε, τμήμα του τάφου καλυπτόταν από μαρμάρινη επιτάφια στήλη σε δεύτερη χρήση. Η στήλη σώζεται σχεδόν ακέραιη, με μικρό τμήμα του κεντρικού ακρωτηρίου της μόνο να λείπει. Στο επιστύλιο αναγράφεται το όνομα της νεκρής, το πατρώνυμό της και το εθνικό της: ΣΥΝΦΕΡΟΥΣΑ  ΚΑΛΛΙΣΤΡΑΤΟΥ  ΜΙΛΗΣΙΑ. Πρόκειται δηλαδή για τη Συνφέρουσα, κόρη του Καλλίστρατου από τη Μίλητο (της Σάμου) η οποία απεικονίζεται σε χαμηλό ανάγλυφο όρθια, με μακρύ πολύπτυχο χιτώνα και βαρύ ιμάτιο το οποίο συγκρατεί μπροστά από τον αριστερό της ώμο

εικ.3   Η επιτύμβια στήλη, αν προσέξετε στο επάνω μέρος της θα διαβάστε το όνομα  Συνφέρουσα

  Με βάση την τεχνοτροπία της και τη γραμματοσειρά που χρησιμοποιήθηκε για την επιγραφή, η στήλη χρονολογείται στο β΄μισό του 1ου αιώνα μ.Χ. Πρόκειται λοιπόν για το ταφικό μνημείο νεαρής γυναίκας που απεβίωσε στα χρόνια μεταξύ 50 και 100 μ.Χ. και διακόσια περίπου χρόνια αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως απλή κάλυψη ενός άλλου τάφου.

  Οι έρευνές επεκτάθηκαν σε όλη την έκταση της παιδικής χαράς, αποκαλύπτοντας αρχαία κατάλοιπα μόνο στο ΒΔ και Β τμήμα. Στα ΒΔ του κτιστού κιβωτιόσχημου εντοπίστηκε ένας κεραμοσκεπής τάφος διαστάσεων 0,45 x 1,80 x 0,48μ με κατεύθυνση επίσης ΒΔ-ΝΑ. Κάλυπτε νεκρό ενταφιασμένο σε ύπτια θέση,σε απόσταση 0,50μ ανατολικά του κεραμοσκεπούς τάφου και λίγο ψηλότερα από αυτόν μικρό στρώμα με τμήματα κεραμίδων, λίγα όστρακα και οστά, απέδωσε πήλινη οινοχόη με σφαιρικό σώμα, το μοναδικό πήλινο αγγείο της ανασκαφής. Πιθανότατα τα οστά προέρχονται από τελετές προσφορών στο νεκρό ή ταφές μεταγενέστερες του κεραμοσκεπούς τάφου.

  Λίγο βαθύτερα βρέθηκε ακέραιο γυάλινο απιόσχημο μυροδοχείο και σε βάθος 0,68μ ο πυθμένας της κατασκευής από πατημένο χώμα. Η κατασκευή αυτή λοιπόν αποτελεί ένα οστεοφυλάκιο, στο οποίο εναποτέθηκαν τα οστά μετά την ανακομιδή τους από το αρχικό σημείο ταφής. Ο τύπος του συγκεκριμένου μυροδοχείου απαντάται στον 1ο και στον 2ο αιώνα μ.Χ..

  Στο βόρειο τμήμα του, αποκαλύφθηκε σε βάθος 0,17μ πήλινος αγωγός(εικ.4). Η κατεύθυνσή του είναι Δ(ΒΔ)-Α και σώζεται σε δύο τμήματα μήκους 3,15μ και 4,90μ, ενώ το πλάτος του κυμαίνεται από 0,50 έως 0,83μ. Ο αγωγός, για μεγαλύτερη προστασία, καλυπτόταν από μικρούς λίθους δεμένους με χώμα. Η κατασκευή του αγωγού είναι πανομοιότυπη με αγωγούς που έχουν κατά καιρούς αποκαλυφθεί στις Αχαρνές και πιθανολογείται ότι αποτελούν τμήματα του Αχαρνικού Οχετού ^[3], σημαντικού υδροδοτικού έργου του 4ου αιώνα π.Χ. 

εικ.4  Ο πήλινος αγωγός

  Ο δήμος Καματερού ζήτησε τη διατήρηση των ευρημάτων που ήταν εφικτό να διατηρηθούν και την ανάδειξή τους. Εκπονήθηκε μελέτη και την Άνοιξη του 2011 ξεκίνησαν οι εργασίες ανάδειξης δαπάνη του Δήμου Αγ. Αναργύρων?Καματερού. Για την προστασία του αγωγού από τα όμβρια ύδατα αποφασίστηκε η ανύψωσή του και η κατασκευή στεγάστρου. Αρχικά πραγματοποιήθηκαν εκσκαφικές εργασίες περιμετρικά του αγωγού και κατασκευάστηκε τσιμεντένια βάση με άγκιστρα. Στη συνέχεια ο αγωγός ανυψώθηκε με γερανό και έγινε διαμόρφωση του εδάφους. Ο αγωγός τοποθετήθηκε στο νέο ανυψωμένο επίπεδο, συμπληρώθηκαν αρκετά θραύσματά του και διαμορφώθηκε το έδαφος ώστε να καλυφθεί η τσιμεντένια βάση του. Τέλος, κατασκευάστηκε στέγαστρο που καλύπτει όλο το μήκος του αγωγού και διατηρήθηκε ο κτιστός κιβωτιόσχημος τάφος.

 Υ.Γ. Δυστυχώς σήμερα πολλοί προσπερνούν το σημείο χωρίς να αντιληφθούν τι βρίσκεται εκεί μιας και δεν υπάρχει κάποια επιγραφή όπου θα περιγράφει τα αρχαιολογικά ευρήματα..

Παναγιώτης Τσετζάν

Οι φωτογραφίες είναι του Παναγιώτη Τσετζάν (2014) εκτός της φωτογραφίας της επιτύμβιας στήλης (2008)

 Ευχαριστούμε τον Παναγιώτη Τσετζάν, (παλιός μαθητής του σχολείου μας και φοιτητής τώρα (2018) της Ιατρικής Σχολής Αθηνών) ο οποίος δέχτηκε με χαρά, μετά από παρότρυνση εκπαιδευτικών του σχολείου μας, να ασχοληθεί και λειτουργώντας ως ερευνητής-δημοσιογράφος να ψάξει, να φωτογραφίσει, να συντάξει και να μας προσφέρει τελικά αυτό το ωραίο άρθρο.

Αναφορές

 1.  Οι κιβωτιόσχημοι τάφοι είναι λάκκοι σκαμμένοι στο χώμα ή σε μαλακό βράχο που φέρουν εσωτερική επένδυση από λίθινες ή πλίνθινες πλάκες. Το σχήμα τους είναι συνήθως ορθογώνιο αλλά μερικές φορές και ασύμμετρο τετράπλευρο, ενώ το μέγεθός τους ποικίλλει ανάλογα με το ύψος του νεκρού.

 2. Επιτύμβια στήλη ή επιτάφια στήλη ονομάζεται στήλη, συνήθως μαρμάρινη, η οποία στήνεται στον τάφο, ώστε αφενός να γίνεται ορατή η θέση του τάφου, αφετέρου για να σημειώνονται τα στοιχεία του νεκρού.

3. Στους κλασικούς χρόνους η περιοχή των Αχαρνών, όλων των γύρω δήμων της Πάρνηθας και της πεδιάδας στα νότιά τους μέχρι και το βόρειο τμήμα των Αθηνών υδροδοτούνταν από τα νερά του Αχαρνικού Οχετού, ενός μεγάλου υδραυλικού έργου του 4ου αι. π.Χ. που οδηγούσε τα πηγαία νερά του βουνού στην πεδιάδα για αρδευτικούς κυρίως λόγους.